رییس جمهور کتاب خوان – رییس جمهور توییتر

یکی دو سال پیش شنیدم که فرید زکریا خبرنگار سی‌ان‌ان در حین مصاحبه‌ای از باراک اوباما رییس جمهوری وقت آمریکا پرسید که «هم اکنون در حال خواندن چه کتابی هستید؟» اوباما بی درنگ کتاب Sapiens, A brief history of humankind اثر Yuval Noah Harari را نام برد. اوباما کسی بود که چهره اجتماعی و بیرونی‌اش –تا حدی که یک شهروند عادی مثل من از دو قاره آنسو‌تر می‌توانست درک کند- جذاب و قابل احترام بود و طبیعی است که کنجکاوی‌ام نسبت به کتاب جلب شد. آدم دوست دارد بداند کتابی که قدرتمندترین مقام زمین می‌خواند چه کتابی است. اصولا خود این مساله که اوباما اهل کتاب خواندن هست هم برایم خیلی جالب بود. تصور اینکه در پایان روز کاری یکی دو مارتینی می‌نوشد – بنا به گفته خودش- و کتاب می‌خواند تصویر واقعا جالبی است. مطمئنم که کتاب خواندن عادت همه رییس‌جمهورها نیست.

بعدتر از اینطرف و آنطرف تعریف و تمجید بیشتری نسبت به کتاب شنیدم، متوجه شدم که کتاب در عرصه بین المللی موفقیت‌های زیادی به دست آورده و در بسیاری از لیست‌های مربوط به بهترین و پرفروشترین کتاب‌ها در جایگاه‌های بالایی قرار گرفته است. بنابراین بیشتر مشتاق شدم که کتاب را بخوانم.

اینجا که ما زندگی می‌کنیم طبیعتا دسترسی به کتابهایی که در دنیا منتشر می‌شوند وجود ندارد. تصمیم گرفتم هرزمان برای سفر از مملکت خارج شدم کتاب را بخرم. کتاب تا آنجا که می‌دانم به فارسی ترجمه نشده است، به علاوه یکی دو سالی است که تصمیم گرفته‌ام دیگر کتابی با ترجمه فارسی نخوانم و اگر خواستم کتابی به فارسی بخوانم حتما تالیفی باشد. نمی‌دانم این محدویت ذاتی ترجمه است یا کیفیت پایین ترجمه‌های فارسی که کتاب‌ها را اینطور سلاخی می‌کند، در مجموع به این نتیجه رسیده‌ام که بیشتر ترجمه‌های این سالها بسیار بی‌کیفیت هستند. خوشبختانه من با خواندن به انگلیسی کاملا راحت هستم و به ویژه پس از آنکه برای اولین بار کتابی از هاروکی موراکامی را به آسانی به انگلیسی خواندم، در این تصمیم مصممتر شدم. فرصت خریدن کتاب در ژوین 2017 به دست آمد. برای کاری باید از ایران خارج می‌شدم، مقصد برای انجام آن کار را شهر دبی انتخاب کردم. تصمیم گرفتم سفر را دو منظوره کنم و پدر و مادرم را هم با خودم ببرم تا پس از اینکه کارم را انجام دادم، یک هفته‌ای هم در دبی بمانیم و تفریح کنیم.

روز دوم سفر، پس از اینکه از کاری که داشتم فارغ شدم با پدر و مادرم به یک مرکز خرید بزرگ و معروف در دبی رفتیم. بیشتر زمان روز را در حکم مترجم و مشاور مد و لباس در کنار آنها بودم، وقت ناهار 20 دقیقه‌ای وقت گرفتم تا به قسمت دیگری از مرکز خرید بروم به دنبال کتابی که در ذهنم بود. فروشگاه Virgin را پیدا کردم و از یکی از فروشنده‌ها برای پیدا کردن کتاب کمک گرفتم. نام کتاب در ذهنش نبود ولی با یکی دو جستجو در شبکه رایانه‌ای فروشگاه و کمی اینطرف و آنطرف رفتن کتاب را پیدا کرد. توقع داشتم قیمت کتاب چیزی در حدود 150 هزار تومان باشد، قیمتش 59 هزار تومان بود، از مجموعه Vintage از انتشارات پنگوئن لندن. طبیعتا قیمت کتاب برایم خوشحال کننده بود و به پیشنهاد فروشنده، تصمیم گرفتم اثر تازه‌تر همین نویسنده با نام Homo Deus  را هم بخرم.

تمام خریدم در آن روز همان 2 کتاب بود و از خریدم خیلی هم راضی بودم. از همان روز عصرخواندنش را شروع کردم . وقتی که به تهران برگشتم و از سفر فارغ شدم فرصت کافی داشتم که کتاب را بخوانم. در مقطعی بودم که فراغت زیادی داشتم و می‌توانستم با خیال آسوده از خواندن کتاب لذت ببرم.

کتاب همانطور که از نامش هم پیداست تاریخ بشریت است از آغاز پیدایش نخستین گونه‌های انسان در 6.5 میلیون سال پیش که مسیر تکامل انسان از شامپانزه‌ها جدا می‌شود تا ظهور و پراکنده شدن انسان باهوش (Homo Sapien) در کر زمین و سپس انقلاب کشاورزی و آغاز دوره یکجانشینی در حدود 10000 سال پیش تا به امروز. کتاب نقاط عطف تاریخ بشر مانند انقلاب شناختی، انقلاب کشاورزی، انقلاب علمی و انقلاب صنعتی را مورد بررسی قرار می‌دهد و مفاهیم بنیادی مانند پیدایش زندگی اجتماعی، پیدایش پول، پیدایش روش تفکر علمی، کوشش برای شناخت جغرافیای عالم،  ظهور امپراطوریها، کاپیتالیسم و بسیاری چیزهای دیگر را مورد بررسی قرار می‌دهد و موفق می‌شود برای خواننده یک سازماندهی جامع و نوین برای نگاه کردن به پدیده‌های انسانی پایه‌گذاری کند. کتاب پر است از اوجهای هیجان‌انگیز و پنجره‌های معرفتی لذت‌آفرین که برای من بی نظیر بود.

یک نکته اینست که در جای‌جای کتاب نام سرزمین ایران و تمدن پارسی به میان می‌آید. از 10000 سال پیش که نخستین نشانه‌های پیدایش کشاورزی در میان‌رودان (بین النهرین) در همسایگی غربی سرزمین کنونی ایران پیدا       می‌شود تا 7000 سال پیش که نخستین تمدن‌ها و اجتماعات بزرگ بشر شکل می‌گیرند، تا پیدایش امپراطوری‌های بزرگ و ابداع روش امپراطوری با در نظر گرفتن خواست شهروندان و اقوام، توسط کورش هخامنشی تا پیدایش و گسترش اسلام به قلمرو فلات ایران و سپس نقش ایران در تمدن شرقی و اسلامی تا آغاز انقلاب علمی و نوزایی فکری در جهان غرب که ایران به همراه دیگر کشورهای شرقی و اسلامی از صحنه تمدنی جهان تقریبا محو می‌شود، بارها نام ایران و تمدن‌های فلات ایران در کتاب مطرح می‌شود.

هر بار که نام ایران در کتاب به میان می‌آمد به یاد اوباما و تجربه او از خواندن کتاب می‌افتادم. فکر کردم که چقدر مهم است که رییس جمهور بزرگترین قدرت جهان کتاب‌خوان باشد و چنین کتابی بخواند. سیر فکری کتاب به گونه‌ای است که بی‌اختیار عمق شناخت و گستره تصور خواننده از جهان پیرامونش را چند برابر می‌کند و وسعت نظری به خواننده می‌دهد تا دریابد که بسیاری از مسایل انسانی، مربوط به امروز و دیروز تاریخ نیستند و حتی رد آنها را می‌توان در جوامع شامپانزه‌ها و بابون‌ها هم جستجو کرد. با خواند کتاب این حس را پیدا می‌کنی که تصویر جهان و تاریخ ما به عنوان گونه انسان، بسیار کهنتر و پرجزییات‌تر از آن است که با مدلهای ساده یک مذهب، یک سیستم حکومتی خاص یا یک طرز فکر ساده لوحانه مبتنی بر برتری نژادی بتوان آنرا به تمامی تصویر کرد.  بعد فکر کردم وقتی اوباما این کتاب را می‌خوانده، بارها و بارها نام ایران و سرزمین پارس را می‌دیده و شاید بی‌اختیار در ناخودآگاهش می‌نشسته که ایران، مولود امروز و دیروز نیست و نمی‌توان سیاه و سفید با آن برخورد کرد یا به آسانی تصمیم گرفت که با تحریم و انزوا یا بدتر از آن حمله نظامی، از فهرست کشورهای عالم حذفش کرد. شاید خواندن این کتاب و کتابهایی مانند آن در شکل‌گیری سیاست اوباما در برابر ایران و شیوه پیشبرد مذاکرات اتمی نقش داشته است. بعد فکر کردم در آن زمان همزمانی‌های خوش‌اقبالانه دیگری هم برای ما در کار بود. یکی اینکه دستیار مخصوص اوباما (خانم فریال گواشیری) ایرانی بود -و در عکسی دیدم که داشت به اوباما رقص ایرانی یاد می‌داد- یا اینکه داماد وزیر خارجه‌اش ایرانی بود احتمالا در بازتر شدن دیدگاهش و انسانی‌تر شدن سیاستش نسبت به ایران، اثرگذار بوده است. اینها مجموعه‌ای از رویدادها بود که شاید تا مدتها دیگر چنین در کنار هم قرار نگیرند و شاید سرزمین ما دیگر به این زودی‌ها چنین خوش اقبالی را تجربه نکند.

و از پی اوباما بلافاصله می‌رسی به ترامپ. تقریبا مطمئنم که ترامپ هیچ کتابی که در آن سخنی از ایران به میان آمده باشد نمی‌خواند، اصولا به احتمال زیاد کتاب نمی‌خواند. چیزی که می توان تصور کرد می‌بیند، احتمالا نشریه PlayBoy است که در فاصله میان توییت‌های صبحگاهی‌اش همانطور که روی دستشویی نشسته ورق می‌زند. یا شاید سرخط روزنامه‌ها و شبکه‌های خبری که به دلیل خودپرستی و وسواسی که به تصویر خودش دارد، مدام در آنها در جستجوی تایید گرفتن از ظاهرش یا تصمیمات «بزرگ» و «درخشانش» است. ترامپ توییتر بر ضد زنان و اقلیت‌های قومی و سیاهپوستان و منتقدانش توییت می‌کند و از همان قدرت اوباما برای تعیین سرنوشت ایران و مردم ایران هم  برخوردار است و احتمالا تا امروز تصمیمش را در مورد ایران گرفته و کتابی هم نخواهد خواند که نظرش را تا حدی تغییر بدهد. ترامپ رییس جمهور توییتر است.